ABD efsanesinin çatırdadığı ilk olay: Vietnam savaşı

OĞUZHAN OSMAN BİLGİN/HERKES DUYSUN

Sovyetler tarafından desteklenen Kuzey Vietnam ile ABD tarafından desteklenen Güney Vietnam arasındaki savaş neticesinde 4 milyondan fazla insan katledildi. 

1 Kasım 1955 yılında başlayan savaşa ABD kuvvetleri 1963 yılında dahil olmuş ve savaşın 10 yıl kadar bizzat tarafı olmuştur. ABD güçleri bu 10 yıllık süreçte resmi kayıtlara göre 60 binden fazla askerini kaybetti. Bu savaşı özel kılan sebeplerden birisi de ABD'nin başarısız olmasının haricinde dünya genelinde Anti-Amerikancı hareketi de yükseltmiş olmasıdır. 

ÇATIŞMALARIN GEÇMİŞİ

Vietnam savaşı tarihte 2. Hindiçini savaşı olarak da bilinmektedir. Bu savaşın 2. olarak anılmasının nedeni Kuzey Vietnam güçlerinin 1946-54 yılları arasında Fransa ile savaşmış olmasıdır. 

2. Dünya Savaşı’nda mağlup olan Japonya'nın bölgedeki etkisini azaltmak ve İngilizlerin de onayıyla Vietnam'daki komünist yanlısı grupların etkisini kırmak için Fransa, bölgedeki bağımsızlık yanlısı komünist grupların oluşturduğu ve Ho Chi Minh tarafından yönetilen Viet-Minh’i kuvvetleriyle karşı karşıya gelmişti. 

Vietnam'ın Fransa'ya karşı vermiş olduğu savaşta önemli bir müttefiki de vardı. O dönemde şu anki gücünde olmasa da 1948 yılında kurulan Komünist Çin'den Vietnam büyük bir destek görmüştü. 7 Mayıs 1954’te Dien Bien Phu güçleri Fransa'ya karşı direnişini kazanmış ve bağımsızlığa dair bir adım daha atmıştı. 

"VİETNAM İKİYE BÖLÜNÜYOR"

Çatışmalarda artık yadsınamayacak bir komünist gücün varlığı tüm dünya tarafından görülmüş oldu. Fransızların mağlubiyet almasının hemen ardından Cenevre'de siyasi görüşmeler başladı. Ülke meşhur 17. paralelin olduğu yerden ikiye bölünecek, Kuzey Vietnam Ho Chi Minh'in yönetiminde komünistlere, Güney ise Ngo Dinh Diem tarafından Batı yanlısı hükümete devredilecekti. 

Ülkede 1955 yılı için genel seçim planlaması olsa da özellikle Batı ve ABD kanadı seçimlerin komünist güçler tarafından kazanılacağını düşündüklerinden bu seçimlere hiç yanaşmadı. Güney'deki yönetimin başında olan isim Diem, Kuzey Vietnam'da özgür seçimlerin yapılmasının mümkün olmadığını iddia ederek şiddet sürecinin fitilini ateşlemiş oldu. Yine aynı yıl içerisinde Güney Vietnam'daki komünist güçler ülke içerisinde gerilla hareketlerini başlatmış olsa da ABD güçlerinin askeri ve siyasi danışmanlığı neticesinde bu hareket bir varlık gösteremeden bastırılmış oldu. Güney'deki bu gerilim kendisini "Vietkong" adı altında yeni bir örgüt haline çevirecekti. Bu örgüt Vietnam'da çok sayıda siyasi ve askeri suikast olayının baş aktörü haline geldi. 

ABD'nin Vietnam'da olan olaylara bakışı epey farklılaşmaya başlamıştı. ABD Eski Başkanı Dwight D. Eisenhower o dönemde yapmış olduğu açıklamalarda Vietnam'a verilecek askeri desteğin çok önemli olduğunu, Vietnam'ın kaybedilmesi halinde "Domino Teorisi" nin gerçekleşeceğini, bu durumun tüm Güney Asya'yı komünist idarelere teslim edeceğini savunuyordu. 

Eisenhower'a göre eğer Vietnam kaybedilirse Kamboçya, Laos Endonezya ve hatta Japonya bile kaybedilebilirdi. Bu durum ABD için asla kabul edilemezdi. Eisenhower'ın ortaya attığı bu teori daha sonra ABD Başkanlığı koltuğuna gelecek olan John F Kennedy ve Lyndon Johnson gibi liderlerin savaşı ABD kamuoyuna kabul ettirmek için kullandığı bir söylem haline gelmişti.

KUZEY VİETNAM İLK SALDIRIYI BAŞLATTI

1959 yılında Kuzey Vietnam güçlerinin Güney'e karşı ilk saldırısı resmen başlamış oldu. ABD bu süreçte Vietnam'da yaşananlara dair endişeleri olsa da 1965 yılına kadar ülkeye ciddi ölçekte askeri güç göndermekten imtina etmişti. ABD desteği ilk etapta daha çok askeri ve siyasi danışmanlar göndermek ve ekonomik destek vermek şeklinde gerçekleşmişti. 

Bu aşamada dengeyi Kuzey lehine bozan en önemli başlıklardan birisinin Vietkong güçlerinin Güney Vietnam halkı üzerinde artan popülaritesi olmuştu. Diem yönetimi yapılan tüm yardımlara rağmen Vietkong güçlerine karşı başarı elde edemedi. Artan huzursuzluk ve iç karışıklıklar nedeniyle 1963 yılında ABD tarafından tertip edilen bir darbe ile görevinden alındı ve aynı yıl infaz edildi. 

ABD SAVAŞA KATILIYOR

ABD'yi doğrudan savaşın içerisinde çeken somut bir olay yaşanmıştı. 1964 senesinde Tonkin Körfezinde USS Maddox isimli Amerikan destroyeri Kuzey Vietnam güçleri tarafından iki kez hedef alındı. Bu olay ABD güçlerini savaşa fiilen sokmak adına gerekçe vermiş oldu. Dönemin Savunma Bakanı Robert S. McNamara, ikinci saldırının hiç gerçekleşmediğini itiraf etmişti. Daha sonra gizliliği kalkan belgelerin açıklanmasıyla ABD'ye karşı aslında böyle bir saldırının hiç gerçekleşmediği ortaya çıktı ancak o dönemde kurgulanmış bu olay ABD güçlerinin bölgeye asker göndermesi kararını kongreden geçirecek kamuoyunu yaratmıştı. Yani söylenen yalan amacına ulaşmıştı. 

1965-69 yılları arasında ABD hemen Vietkong güçlerini hem de Ho Chi Minh patikasının bulunduğu Laos ve Kamboçyayı ağır bombardıman altına almıştı. Kuzey Vietnam'ın topraklarının bulunduğu alandaki yoğun bitki örtüsü ABD kuvvetlerinin saldırıları önünde bir engeldi. ABD güçleri bu engeli aşabilmek için yanıcı bombalar ve ot öldürücü silahlarla bölgeye saldırı düzenlenmişti. Özellikle ot öldürücülerin bölgede yıllar sonra doğacak çocuklar üzerinde kalıtsal hastalıklara neden olduğu tespit edildi.

Çatışmalar, ABD güçleri için her geçen gün daha da kötü bir hal almaya başlamıştı. Dönemin ABD Başkanı Nixon yönetimi "Vietnamlaştırma" adı altında Güney Vietnam yönetimine destek verip askeri güçlerini eğitecek ve daha sonra Vietnam'dan adım adım çekilmeyi öngören bir strateji planlamıştı. 

Tarih 1972 yılını gösterdiğinde ülkedeki ABD askeri varlığı ciddi ölçüde azalmış durumdaydı ancak ABD Hava Kuvvetleri, Güney Vietnam yönetimine olan desteğini ciddi bir şekilde sürdürmeye devam ediyordu. Ancak bu hava desteği Kuzey Vietnam ve Vietkong yönetiminin hızlı ilerleyişine engel olamadı. ABD'de bu kanlı ve uzun savaşın maliyeti katlanılamaz hale gelmişti. ABD güçleri 27 Mayıs 1973 yılında imzaladığı Paris Barış Antlaşmasıyla yenilgiyi resmen kabul etmiş ve Vietnam'dan çekileceğini ilan etmişti. 

VİETNAM SAVAŞININ YARATTIĞI TRAVMA

Vietnam Savaşı, II. Dünya Savaşı’nın ardından ABD’deki en büyük toplumsal travmalardan birine sebep olmuştur. Resmi rakamlara göre Vietnam’da 58.220 Amerikan askeri silahlı çatışmalar, kazalar, ölümcül yaralanmalar veya hastalıklar neticesinde hayatını kaybederken, en büyük kayıp 52.565 kişiyle 1966-1970 aralığında verilmiştir. Cepheden ulaşan haberler ve savaşa katılanların anlattıkları olaylar, Amerikan toplumunun kimi kesimlerinde büyük tepkiye neden olurken, entelektüeller ve sanatçıların da desteğiyle üniversiteler başta olmak üzere pek çok kurum ve eyalette geniş katılımlı protesto gösterileri düzenlenmiştir. Savaştan geriye ülkelerine dönen askerler arasında ciddi sayılarda intihar edenler vardı. Vietnam savaşı ABD'de üniversite ve sivil toplum kuruluşları tarafından uzunca bir süre protesto edilmiştir. ABD tarafından Vietnam'da kullanılan kimyasal silahların verdiği zararlar nedeniyle ABD mahkemelerinde pek çok dava açılmış ve mağdurlara milyonlarca dolar tazminat ödenmiştir. 

21 yıl süren savaş 1975 yılında Kuzey ve Güney'in birleşmesiyle sona ermiştir. Savaş boyunca Vietnam toplam 4 milyon insanını kaybetmiştir.