Türk edebiyatının tohumlarını atanlar: İslamiyet öncesi Türk şiirinin önemli isimleri

Türkler tarih boyunca söze, sanata ve edebiyata büyük önem vermiştir. Türklerin arasından birçok şair yetişmiş ve şiirin tarihi serüvenine katkıda bulunmuşlardır. İşte İslamiyet öncesi Türk şiirinin önemli isimleri!

1- Aprın Çor Tigin

Aprın Çor Tigin, Uygur dönemine ait Mani dininin etkisinde şiirler yazmış, adı bilinen ilk Türk şairidir. Turfan kazılarında bulunan şiirleri ilk kez A. von Le Coq tarafından 1919'da yayımlanmıştır. Bulunan iki şiirinden ilki, üç dörtlükten oluşan ve ilahi tarzında yazılmış bir övgü olup ilk dörtlüğü zedelenmiştir. Aprın Çor Tigin’in ikinci şiiri, aşk konusunda yazılmış din dışı bir şiirdir. Yedi dörtlükten oluşan bu şiirin ilk dörtlüğü kayıptır. “Sevgili” adı verilebilecek olan bu şiir, Uygur edebiyatının ilk ve en eski lirik şiir örneği sayılır.

Aprın Çor tigin'in günümüze kadar gelmiş olan şiirlerinden biri "Amrak" isimli şiirdir. Amrak (Sevgili) şiiri Sevgilimi düşünüp hasret çekiyorum Hasret çektikçe, Kaşı güzelim! Kavuşmak istiyorum. Sevgilimi düşünüyorum; Düşünüp taşınıyorum… Sevilimi öpmek istiyorum. Gideyim desem, Güzel sevgilim, Gidemem de… Canım Gireyim desem, Küçüğüm, Giremem de… Mis, amber kokulum. Güçlü melekler Güç versin. Gözü karam ile Gülerek, gülüşerek oturalım. Nurlu Tanrılar Bağışlasın, Yavaşım ile Yakışıp ayrılmayalım

2- Çuçu

Çuçu, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Tam adı “Sarıkız Çuçu” veya “Çuçu Bey” olarak bilinir. Kendisi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, Türk edebiyatı tarihinin en eski şairleri arasında sayılmaktadır. Çuçu’nun hayatı hakkında net bilgiler olmamakla birlikte, Moğolistan bölgesinde yaşadığı tahmin edilmektedir. Eserleri Arap harfleriyle yazılmıştır ve bu eserlerin günümüze kadar sadece bazı nüshaları ulaşabilmiştir.

3- Ki-Ki

Ki-Ki, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Gerçek adı bilinmemektedir. “Ki-Ki” adı verilen eserlerin yazarıdır. Kendisi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, Türk edebiyatı tarihinin en eski şairleri arasında sayılmaktadır. Ki-Ki’nin hayatı hakkında net bilgiler olmamakla birlikte, Moğolistan bölgesinde yaşadığı tahmin edilmektedir. Eserleri Arap harfleriyle yazılmıştır ve bu eserlerin günümüze kadar sadece bazı nüshaları ulaşabilmiştir.

Ki-Ki’nin en önemli eseri, “Kıssa-i Yusuf” olarak bilinir. Bu eser, Hz. Yusuf’un hayatını anlatan İslami kaynaklardaki hikâyenin Türk kültürüne uyarlanmış halidir. Diğer eserleri de genellikle ahlaki değerleri, doğa ve ataların övgüsü gibi konuları işlemektedir.

4- Kül Tarkan

Kül Tarkan, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Tam adı “Kül Tigin” olarak bilinir. Kendisi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, Göktürk Kağanlığı döneminde yaşamış olduğu tahmin edilmektedir. Kül Tarkan’ın hayatı hakkında net bilgiler olmamakla birlikte, Göktürk Kağanlığı’nda önemli bir komutan ve hükümdar olduğu bilinmektedir. Kül Tarkan’ın Orhun Yazıtları olarak bilinen kitabe üzerindeki adı, onun dönemdeki önemini göstermektedir.

Kül Tarkan’ın en önemli eseri, “Kül Tigin Yazıtı” olarak bilinir. Bu yazıt, Göktürk Kağanlığı döneminde yazılmış en önemli metinlerden biridir ve Türk edebiyatının en eski örnekleri arasında yer alır.

Kül Tarkan’ın diğer eserleri de genellikle savaş, kahramanlık, doğa ve ataların övgüsü gibi konuları işlemektedir.

5- Asıg Tutung

Asıg Tutung, Göktürk döneminde yaşamış Türk şairlerinden biridir. Göktürk yazıtlarının Orhun Abideleri olarak bilinen Bölüm I’de yer alan şiirleriyle tanınır.

Asıg Tutung’a ait şiirlerde, Türk mitolojisi ve inançlarına sık sık yer verilir. Şair, Türk kültürü ve tarihine duyduğu sevgiyi ve saygıyı ifade eder. Şiirlerinde sade bir dil kullanır ve Türkçenin köklü yapısını yansıtır.

Asıg Tutung’un şiirlerinde sık sık “Tengri” kelimesi geçer. Tengri, Türk inançlarında en yüce tanrıdır ve şairler arasında ortak bir konudur. Asıg Tutung, Türk milletinin kökeni ve tarihine de sık sık atıfta bulunur.

Örnek olarak, Asıg Tutung’un “Ötüken” şiirinden bir bölümü aşağıda verilmiştir: “Ötüken dağı yükselir, Tutuşkan Tengri’den bir kudret, Mavisi gök, berrak suları, Beyaz kar örtüsü altında. Bir yurdun göğü öyle büyük…

6- Kalun Kayşı

Kalun Kayşı, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Adının anlamı “Kalın Kılıçlı” veya “Büyük Kılıçlı” olarak bilinmektedir. Kalun Kayşı’nın hayatı hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, 6. yüzyılda yaşadığı düşünülmektedir. Şiirlerinde genellikle doğa, aşk, savaş ve kahramanlık gibi konuları işlemiştir.

Kalun Kayşı’nın eserleri arasında “Bozkırda Güneş“, “Talihimden Şikâyetçiyim” ve “Yar Yüzlü Güzel” gibi şiirleri yer alır. Şiirleri günümüze kadar gelmemiştir, ancak ona atfedilen şiirler Türk edebiyatının en eski örnekleri arasında yer almaktadır.

7- Çisuya Tutung

Çisuya Tutung, İslamiyet öncesi dönemde yaşamış Türk şairlerinden biridir. Kendisi hakkında çok az bilgi bulunmakla birlikte, Göktürk Yazıtları’nda adı geçmektedir.

Çisuya Tutung’un eserleri günümüze kadar ulaşmamıştır. Ancak ona atfedilen şiirler, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının en eski örnekleri arasında yer alır. Şiirlerinde doğa, aşk, savaş ve kahramanlık gibi konuları işleyen Çisuya Tutung, Türk mitolojisi ve inançlarına da sık sık yer vermiştir. Göktürk Yazıtları’nda Çisuya Tutung’a ait bir şiirin yer alması, onun Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu şiirde, Türklerin tarihi ve mitolojik kökenleri hakkında bilgiler verilir ve Türklerin güçlü ve özgür bir millet olduğu vurgulanır.

Çisuya Tutung’a ait şiir, Göktürk Yazıtları’nın Orhun Abideleri olarak bilinen Bölüm I’de yer almaktadır. Şiir, Türk mitolojisi ve inançlarına göndermeler içermektedir ve Türklerin tarihi ve mitolojik kökenleri hakkında bilgi vermektedir. Aşağıda, Çisuya Tutung’a atfedilen bu şiirin bir bölümünü Türkçe olarak okuyabilirsiniz: “Kök Tengri’den kün özümden Budun üçün sürmüşüm Türük adım Türük budunun Tarduş kaganıgın On üç yıl milletimin önderliğini yaptım” Bu şiirde, Tanrı’dan aldığı güçle Türk adını yücelten şair, kendisini Türk milletinin önderi olarak tanımlar. Aynı zamanda Tarduş Kağan’ın on üç yıl boyunca milletinin liderliğini yaptığına da vurgu yapar.

8- Pratyaya Şiri

Ahmet Yesevi’nin “Divan-ı Hikmet” adlı eserinde yer alan Pratyaya Şiri, İslamiyet öncesi dönemde yaşamış Türk şairlerinden biridir. Tam adı Pratya Yabgu Şad İbi olarak bilinir.

Pratyaya Şiri’nin hayatı hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Ancak eserlerinde Türk mitolojisi ve inançlarına sık sık yer vermesi, onun İslamiyet öncesi döneme ait bir şair olduğunu göstermektedir. Şiirlerinde aşk, doğa, savaş ve kahramanlık gibi konuları işleyen Pratyaya Şiri’nin eserleri, Türk edebiyatının en eski örnekleri arasında yer alır. Pratyaya Şiri’nin eserleri günümüze kadar gelmemiştir. Ancak Ahmet Yesevi’nin “Divan-ı Hikmet” adlı eserinde ona atfedilen şiirler yer almaktadır. Bu şiirler, Türk edebiyatının en eski örnekleri arasında yer alır ve İslamiyet öncesi dönemde Türklerin sahip olduğu kültür ve inançlar hakkında önemli bilgiler sunar.